Οικολογική Συνείδηση…..

Γράφει η ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΗΛΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

Συνέντευξη με την Καθηγήτρια Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Νικολίτσα Γεωργοπούλου - Λιαντίνη.

Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Νικολίτσα Γεωργοπούλου - Λιαντίνη.

1. Ερώτηση: Επειδή γνωρίζω την ευαισθησία σας και την ιδιαίτερη συγγραφική και διδακτική σας ενασχόληση με θέματα Οικολογικής Ηθικής θέλω να μιλήσουμε για τη σημασία του όρου «Οικολογική Συνείδηση», όρο τον οποίο εσείς έχετε καθιερώσει στην Ελλάδα από το 1995 με την έκδοση του βιβλίου σας «Ηθική της οικολογικής συνείδησης», το οποίο νομίζω είναι και το πρώτο βιβλίο στην Ελλάδα με θέματα οικολογίας.     


Είναι ακριβώς έτσι όπως τα είπατε. Το 1995 εκδόθηκε το βιβλίο μου «Ηθική της οικολογικής συνείδησης», το οποίο έκτοτε έχει πολλές επανεκδόσεις. Με θέματα οικολογίας ασχολούμαι από τη δεκαετία του ’70 στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου με ενεργό συμμετοχή σε διεπιστημονικά ανώτερα σεμινάρια.

Επειδή στο χώρο της Φιλοσοφίας έχω ασχοληθεί συγγραφικά και με το κομμάτι της Ηθικής, αποφάσισα να γράψω αυτό το βιβλίο Οικολογικής Ηθικής για να δείξω πως διαφορίζεται αυτή από την παραδεδομένη Ηθική στις καινοφανείς δύσκολες οικολογικές καταστάσεις και να παρουσιάσω απέναντι στον αγώνα της ηθικής για προσδιορισμό της θέσης του ανθρώπου στην κοινωνία τη διεύρυνση των ορίων της κοινής κοινωνικής ζωής και τις αλληλεξαρτήσεις των μελών της, στην οποία στοχεύει η οικολογική ηθική.

Απλά ειπωμένο, η οικολογική ηθική αποτελεί συστηματική κατεύθυνση με λογική δομή και ακριβολόγο περιεχόμενο και επιθυμεί να μεταβάλει το ρόλο του homo sapiens από ρόλο κατακτητή στην κοινωνία της φύσης σε ρόλο μέλους της φύσης και να διδάξει στον άνθρωπο ότι για την επιβίωσή του πρέπει να αποδεχθεί την πολλότητα των κοσμικών υποστάσεων, το πλήθος των όντων της ενιαίας συνοχής του παντός.

2. Ερώτηση: Επειδή αναφερθήκατε στον homo sapiens αλλά σήμερα πια κυριαρχεί ο homo economicus που συνδέεται με την ιλιγγιώδη ανάπτυξη της τεχνικής, πιστεύετε ότι μπορεί να υπάρξει ελπίδα στο χώρο της οικολογικής ηθικής;

Είναι γεγονός ότι επειδή η οικονομική διαδικασία κινείται ως μηχανισμός παραγωγής και κατανάλωσης αποθέτει στο περιβάλλον κατάλοιπα ενέργειας που προμηθεύει μεν η φύση, η οποία όμως γίνεται και ο αποδέκτης των λυμάτων που κακοποιείται από την αδηφάγο οικονομική παραγωγή που δεν γνωρίζει πλέον όρια. Ο σύγχρονος άνθρωπος της τεχνικής θέλει να κατακτήσει το σύνολο κόσμο και την κατακτητική του αυτή βουλιμία ονομάζει δημιουργική αλλαγή, ενώ γνωρίζει ότι είναι καταστροφική. Ζούμε σε βάρος του εαυτού μας, των απογόνων μας, του φυσικού περιβάλλοντος. Όμως το να πούμε απλά ότι φταιει η Οικονομία θεωρώ ότι είναι απλούστευση, γιατί η Οικονομία δεν κινείται χωρίς την πράξη του ανθρώπου.

Εννοώ ότι είναι ανάγκη ο άνθρωπος να επαναπροσδιορίσει το νόημα της ζωής σε νέες βάσεις επαναπροσανατολισμού κατανόησης του οίκου του, δηλ. του κόσμου, για να μπορέσει να ζήσει σε κοινωνία μαζί του. Σήμερα εξ αιτίας της τεχνικής προόδου έχει επηρεασθεί ανεπανόρθωτα η συμπεριφορά του ανθρώπου απέναντι στα οικοσυστήματα της γης, με αποτέλεσμα δυσεπανόρθωτες και δυσίατες ατμοσφαιρικές, υδατικές, φυτικές και ζωικές φθορές της βιόσφαιρας.

Σίγουρα εθελοτυφλούμε αν δεν δεχθούμε ότι η οικολογική κρίση είναι γεγονός σε όλες τις βιομηχανικές χώρες του πλανήτη, όπως και  η σχέση έντασης μεταξύ Οικονομίας και Οικολογίας, αφού μακροπρόθεσμα οφέλη αγνοούν τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις και συνέπειες του οικονομικού prozess. Σύμπραξη Οικονομίας και Οικολογίας ελεύθερη από συγκρούσεις δεν είναι ρεαλιστική. Όμως επιβάλλεται μια σταθερή ισορροπία μεταξύ Οικονομίας και Οικολογίας, γιατί αρμονική και απροβλημάτιστη σύμπραξη είναι αδυνατότητα και ιδεαλισμός χωρίς αντίκρυσμα.

3. Ερώτηση: Μπορείτε να μας δώσετε συνοπτικά ένα περίγραμμα της οικολογικής ηθικής;

Η οικολογική ηθική δεν είναι μόνον ηθική κανόνων, αλλά πρέπει να προτείνει τρόπους εφαρμογής, να καταδεικνύει ότι οι προτάσεις της για την υπεύθυνη ανθρώπινη πράξη δεν είναι ονειρώδεις, ουτοπικές και απροσγείωτες, ότι δεν διδάσκει ψευδαισθήσεις και αγνοεί την πραγματικότητα. Υπάρχει ανάγκη για μια ηθική που σέβεται όχι μόνον τα δικαιώματα του ανθρώπου αλλά και εκείνα της εξωανθρώπινης φύσης, γιατί η φύση πέραν από την ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών είναι οργανική δύναμη με δικές της αξίες.

Το ότι η καταστροφή ενσκήπτει ως γεγονός που κεραυνοβολεί απρόσμενα τη ζωή του ανθρώπου, αυτό δεν οφείλεται στη φύση της φύσης, αλλά στον τρόπο που ο άνθρωπος μεταχειρίστηκε τη φύση και αντί για συμφιλίωση με την κυβερνητική ισορροπία ακολούθησε το δρόμο της αναμέτρησης και της ύβρης, εκβίασε τη σκοπιμότητα της φύσης με αποτέλεσμα να κερδίσει την εκδίκησή της, γιατί ασέβησε στη φυσική ισοζυγία με μυωπικές αποφάσεις.

Ζήτησε να τα κατακτήσει όλα, για να μην του λείψει τίποτα και εκείνο που θεώρησε θρίαμβο τον οδήγησε στην πικρή διαπίστωση ότι ο πλανήτης μας κινδυνεύει σε λίγο να γίνει ερημικός και ακατάλληλος για κατοικία και στέγη του πλέον ευφυούς και ευγενικού του κατοίκου. Η οικολογική ηθική πρέπει να υποχρεώσει τον άνθρωπο να αναθεωρήσει τη σχέση του με τη φύση και να αναγνωρίσει ότι με την αλόγιστη εκμετάλλευσή της αφανίζει το υπόβαθρο και την κρηπίδα της ζωής του.

4. Ερώτηση; Προηγουμένως αναφερθήκατε στον όρο «οικοσυστήματα». Μπορείτε να μας τον προσδιορίσετε ακριβέστερα;

Η έννοια «οικοσυστήματα» συνδέεται με την έννοια «περιβάλλον».  Το περιβάλλον εκτείνεται χωροταξικά σε όλους τους χώρους δράσης, από το χώρο διαβίωσης και τον εργασιακό χώρο, μέχρι το σύνολο ιδιωτικό και δημόσιο χώρο. Τα διάφορα περιβάλλοντα των πολλών όντων αποτελούν τις αναγκαίες κοινότητες ζωής, τα οικοσυστήματα, όπου συνυπάρχουν πολλές μορφές ζωής με πολυάριθμες σχέσεις συνεξάρτησης.

Το σύνολο των οικοσυστημάτων αποτελεί τη βιόσφαιρα, με την ποιότητα ζωής να διαμορφώνεται τόσο από τους μικροκοσμικούς όσο και από τους μακροκοσμικούς δυναμογόνους παράγοντες, δηλαδή τους καθαρά φυσικούς και τους κοινωνικοπολιτικούς. Οι φυσικοί παράγοντες αποτελούν το καθαρά υλικό στοιχείο μέσα στο οποίο κλήθηκε να ζήσει ο άνθρωπος, αλλά και να το αξιοποιήσει συνετά για τη διατήρηση της ζωής του.

Οι κοινωνικοπολιτικοί παράγοντες διαμορφώνουν τις ανθρώπινες σχέσεις από το στενό περιβάλλον της ιδιωτικής ζωής μέχρι το δημόσιο στίβο συναγωνισμού, ανταγωνισμού, συνεργασίας και συνεξάρτησης. Τα οικοσυστήματα κινούνται βάσει της αρχής της εναλασσόμενης ενέργειας. Ο τρόπος αυτός, που βασικά εφαρμόζεται στην ανάλυση και κυβερνητική των μηχανισμών των βιοχημικών κύκλων, φαίνεται ως ενεργά αποτελεσματικός όχι μόνο στα οικοσυστήματα της φύσης αλλά και στις κοινωνικές ομάδες με τις πολύτροπες σχέσεις τους προς το περιβάλλον τους. Σχέσεις ανταλλαγής διαδικασιών που προσδιορίζονται από την τεχνική και την επιστήμη.

5. Ερώτηση: Τι δηλώνει ο όρος «οικολογική συνείδηση»;

Πρόκειται για ένα μοντέρνο όρο, το νοηματικό περιεχόμενο του οποίου, ενώ συλλαμβάνεται από τον κοινό νου των ανθρώπων χωρίς σημαντικά αποκλίνουσες διαφοροποιήσεις, είναι δύσκολο να προσδιορισθεί εννοιολογικά επακριβώς από τον επιστημονικό λόγο. Θα την όριζα ως το εσωτερικό συνειδησιακό βίωμα των εξωτερικών συνθηκών της ζωής μας, του περιβάλλοντός μας, του οίκου μας.

Σήμερα συμπεριφέρομαι ηθικά σημαίνει συμπεριφέρομαι οικολογικά. Δηλαδή κατανοώ και υπακούω ευλαβητικά στη νομοτέλεια του φυσικού χώρου ζωής και δράσης σε συνάρτηση προς το γενικό ανθρώπινο συμφέρον. Ο οικολογικός λόγος περιχωρείται στον ηθικό λόγο και το κοίτασμα της ηθικής είναι η σχέση του ηθικού λόγου προς το ανθρώπινο περιβάλλον. Η οικολογική καταστροφή του περιβάλλοντος αξιώνει αναθεώρηση των τεχνολογικών προοπτικών και συνειδητή αναδόμηση του πολιτικού σχεδιασμού και της κοινωνικοηθικής αντίληψης.

Αλλαγή κοινωνικοοικονομικών και τεχνικών δομών για δημιουργία συνείδησης οικολογικής ηθικής σημαίνει απόφαση για αλλαγή συμπεριφοράς του ενός και όλων, γιατί διαφορετικά κάθε προσπάθεια αναδόμησης γνωρίζει μόνον το ναυάγιο. Η αφύπνιση της οικολογικής συνείδησης πρέπει να ξεκινήσει από το φρόνημα του ενός να μετατρέψει την εθελότυφλη όρασή του, την κιβδηλεία της πράξης του και το σκόπιμο ψεύδος, με το οποίο έχει ζώσει τη ζωή του, σε άγρυπνο βλέμμα, σε μέριμνα πράξης με φυσικές επιταγές. Είναι ηθικά οδυνηρό να βιώνεται η ακηδία και η αδιαφορία ως πειθαρχία.

6.Ερώτηση: Ποιοι είναι οι συστατικοί όροι στη διαμόρφωση οικολογικής συνείδησης;

Ως πρώτο συστατικό όρο θα αναφέρω τον απαιτούμενο σεβασμό απέναντι στη φύση με το σύνολο των περιεχομένων της. Σεβασμός στη φύση σημαίνει σεβασμός στη ζωή, γιατί ο άνθρωπος βιώνει το εγώ του ως ζωή που θέλει να ζήσει, αλλά μέσα σε άλλες ζωές που επίσης θέλουν να ζήσουν.

Σήμερα πλέον στο χώρο των δικαιωμάτων εισήλθαν και τα δικαιώματα της φύσης. Δεύτερος αναγκαίος όρος είναι η έλλογη στάση του ανθρώπου απέναντι στο σύνθετο φαινόμενο της ζωής, η εκπαίδευση της λογικής του ικανότητας. Ως τρίτο παράγοντα στη δημιουργία οικολογικής συνείδησης αναφέρω την ολιγάρκεια και τη λιτότητα, δηλαδή τη σώφρονα συγκράτηση και χαλιναγώγηση της επιδίωξης για ηγεμονία και επιβολή της τεχνικής στη διαμόρφωση του τρόπου ζωής.

7. Ερώτηση: Επιθυμώ Κυρία Γεωργοπούλου προς το τέλος της συνέντευξης να σας ερωτήσω να μου προσδιορίσετε σε χώρο φιλοσοφικής ανάλυσης, δηλαδή τι νομίζετε ως αιτία για την καταστροφή της φύσης από τον άνθρωπο.

Την καταστροφή της φύσης προκαλεί και συντηρεί η δυσαρμονία του ανθρώπου με τον εαυτό του, η αναυθεντική του στάση μπροστά στο φαινόμενο της ζωής.

Στο κακοποιημένο φυσικό περιβάλλον αποκαλύπτεται ο κακοποιημένος εσωτερικός κόσμος του ανθρώπου, η χρεοκοπία της φιλίας με το ίδιο το εγώ του. Καταστροφή της φύσης σημαίνει καταστροφή και παραμόρφωση της εσωτερικής δομής του ανθρώπου, συνειδησιακή ανωριμότητα και μισαλλόδοξη τροπή της πορείας της ζωής.

8. Τελειώνω με την ερώτηση, αν βλέπετε κάποια σχέση της οικολογικής κρίσης με την παγκόσμια οικονομική κρίση που βιώνουμε σήμερα.

Μα και βέβαια. Όποιος έχει διαβάσει το βιβλίο μου που το έγραφα πριν σχεδόν 20 χρόνια, βλέπει ότι με σαφήνεια περιγράφεται με «προφητικό» τρόπο αυτό που ζούμε. Δεν είναι τυχαίο ότι η τελευταία πρόταση του βιβλίου μου είναι «Εκεί όπου έχει η ύβρις το κράτος, εκεί όμως έχει και η δίκη εξουσία».

Γιατί ο άνθρωπος ασέβησε απέναντι στη φυσική ισορροπία με την άκοσμη στάση του της υπερκατανάλωσης και εξεβίασε τη σκοπιμότητα της ζωής. Ο άνθρωπος πρέπει να επανεκτιμήσει με ρεαλισμό τη θέση του στον κόσμο.