Ο ηθικός κίνδυνος έγινε «συστημικό» ρίσκο!..... Nicolas Véron*

Παρουσιάζει ο ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΑΓΓΕΛΙΔΗΣ

Η Ευρώπη για πάρα πολύ μεγάλο διάστημα ήταν πολύ ανεκτική με τον «ηθικό κίνδυνο» του τραπεζικού συστήματος. Αλλά με το κυπριακό σχέδιο, το πεντάλ ίσως τώρα γυρίζει προς την εντελώς αντίθετη κατεύθυνση. 

Αυτός ο κίνδυνος έγινε σαφέστατος όταν ο Γερούν Ντάισελμπλουμ, ο Ολλανδός Πρόεδρος του Συμβουλίου Υπουργών Οικονομικών Εurogroup, ταρακούνησε τις αγορές τη Δευτέρα, υπονοώντας ότι θα εφαρμοστεί νέο μοντέλο το οποίο θα εναποθέτει όλο το βάρος των μελλοντικών τραπεζικών αναδιαρθρώσεων στους πιστωτές και στους καταθέτες, αντί για τους φορολογούμενους. Όπως είπε, «αφού αναλάβατε αυτούς τους κινδύνους πρέπει να τους αντιμετωπίσετε και αν δεν μπορείτε δεν έπρεπε να τους αναλάβετε».    


Η σκληρή του στάση απηχεί την αλησμόνητη ρήση του Άντριου Μέλον, υπουργού Οικονομικών των ΗΠΑ στις αρχές της δεκαετίας του 1930, που χρησιμοποίησε ο τότε πρόεδρος Χέρμπερτ Χούβερ:

«Ρευστοποιήστε την εργασία, ρευστοποιήστε τις μετοχές, ρευστοποιήστε τους αγρότες, ρευστοποιήστε την ακίνητη περιουσία…..Θα ξεπλυθεί όλη η σαπίλα στο σύστημα…..Ο κόσμος θα δουλεύει πιο σκληρά και θα διάγει έναν ηθικότερο βίο». 

Τον Ιούλιο του 2007, την αντίθετη άποψη διακήρυξε ο Γιόχεν Σάνιο, επικεφαλής τότε του γερμανικού εποπτικού οργάνου των τραπεζών. Καθώς η μεσαίου μεγέθους γερμανική τράπεζα ΙΚΒ αποκάλυπτε μαζικές ζημίες λόγω στεγαστικών δανείων Subprime, δήλωσε ότι το να μη διασωθεί η τράπεζα θα πυροδοτήσει «τη χειρότερη χρηματοπιστωτική κρίση από το 1931»….μια εσκεμμένα τρομοκρατική αναφορά.

Οι χώρες της Ε.Ε. έκτοτε έχουν εφαρμόσει το «Δόγμα Σάνιο», αποζημιώνοντας ανεξαιρέτως όλους τους πιστωτές, μαζί και τους μη εξασφαλισμένους, σε σχεδόν όλες τις υπό κατάρρευση τράπεζες, με λίγες και μάλλον μικρές εξαιρέσεις στη Δανία, στην Ιρλανδία και στη Βρετανία. Το ότι αυτή η επίμονη απαξίωση του ηθικού κινδύνου προήλθε από γερμανική απόφαση είναι ειρωνικό υπό το φως των τελευταίων εξελίξεων.  

Μετά ήρθε η αλλαγή, σταδιακά. Στο Ντοβίλ τον Οκτώβριο του 2010, η Γερμανίδα καγκελάριος Άγκελα Μέρκελ και ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί ανακοίνωσαν ότι οι κάτοχοι κρατικών ομολόγων της ευρωζώνης θα υποστούν «κούρεμα», αλλά αμέσως μετά και πάλι απαγορεύθηκε στην Ιρλανδία να «κάψει» κατόχους senior τραπεζικών ομολόγων. Ωστόσο, οι ρυθμιστές αργά-αργά κατάλαβαν ότι, εγγυώμενοι όλες τις τραπεζικές υποχρεώσεις, ενισχύουν τον ζημιογόνο κόμπο που δένει τραπεζικό και εθνικό χρέος. 

Πέρσι τον Ιούλιο, ο διοικητής της ΕΚΤ, Μάριο Ντράγκι, σημείωσε ότι «το θέμα του μοιράσματος του βάρους στους senior ομολογιούχους συζητιέται σε ευρωπαϊκό επίπεδο». Οι τραπεζικές αναδιοργανώσεις της Ισπανίας στη συνέχεια εκείνου του έτους επέβαλαν ζημίες σε πολλούς εξασφαλισμένους πιστωτές. Στις αρχές της φετινής χρονιάς, η Ιρλανδία διαπραγματεύτηκε μια συμφωνία που ενέχει ζημίες για ορισμένους senior τραπεζικούς ομολογιούχους. 

Μια μάλλον αθόρυβη επανάσταση άρχιζε να εμφυτεύει περισσότερη πειθαρχία στη χρηματοδότηση των ευρωπαϊκών τραπεζών.  

Ήταν μια ευπρόσδεκτη αλλαγή. Όμως, στην Κύπρο ξέφυγε ταχύτατα εκτός ελέγχου κι έγινε ένα πλήρες «δόγμα Μέλλον». Οι δύο μεγαλύτερες τράπεζες της νήσου έχουν πλέον εκκαθαριστεί, αν και η διαδικασία είναι μάλλον διοικητική και όχι δικαστική, χωρίς χρηματοοικονομική βοήθεια από την κυβέρνηση.   

Απηχώντας το Ντοβίλ, οι Ευρωπαίοι ηγέτες υπέγραψαν στις 16 Μαρτίου 2013 ότι οι καταθέσεις δεν είναι πλέον ασφαλείς και στη συνέχεια ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε επιβεβαίωσε ότι οι εγγυήσεις καταθέσεων «αξίζουν όσο αξίζει το αξιόχρεο του κράτους». Εκείνη η κίνηση εκμηδένισε την εμπιστοσύνη στην κυπριακές τράπεζες και κατέστησε αναπόφευκτη την επιβολή ελέγχων κεφαλαίου.    

Όπως ακριβώς το «δόγμα Σάνιο» δεν γινόταν να επιβιώσει λόγω του ηθικού κινδύνου και της δημοσιονομικής λιτότητας, το δόγμα Μέλον καταδικάζεται από την πραγματικότητα του συστημικού κινδύνου – τόσο σήμερα όσο και το 1930.   

Για να είμαστε δίκαιοι με τον Γ. Ντάισελμπλουμ, παραδέχτηκε ότι οι κυβερνήσεις έχουν τη δυνατότητα να μην επιβάλλουν πλήρη δημοσιονομική πειθαρχία «σε καιρούς κρίσης»,αλλά στη συνέχεια ισχυρίστηκε ότι δεν περνάμε καιρούς κρίσης.    

Ήταν ένας ηρωικός ισχυρισμός. Οι κυβερνήσεις έχουν την ευθύνη να προστατεύουν τους πολίτες από τις καταστροφικές καταρρεύσεις. Γι’ αυτό χρειάστηκε η τιμωρημένη αμερικανική κυβέρνηση να διασώσει τον ασφαλιστικό όμιλο AIG, μία μέρα αφότου άφησε τη Lehman Brothers να καταρρεύσει.     

Όπως έμαθαν - με σκληρό τρόπο - και οι Αμερικανοί, η προβλεψιμότητα είναι ουσιώδους σημασίας σε τέτοια ζητήματα, αλλά είναι δύσκολο και να τη βρεις. Η Ευρώπη πρέπει σήμερα να χαράξει μια πορεία ανάμεσα στον ανεφάρμοστο Σάνιο και τον εξωπραγματικό Μέλλον.    

Το δίλημμα δεν αφορά μόνο τον ηθικό κίνδυνο και την ευπάθεια του συστήματος, αλλά επίσης την εθνική δημοσιονομική υπευθυνότητα και την ευρωπαϊκή ενοποίηση.    

Η νέα επίμονη διακήρυξη του Εurogroup ότι «όλες οι ασφαλισμένες καταθέσεις σε όλες τις τράπεζες θα προστατευθούν πλήρως» μπορεί να θεωρηθεί μορφή «επανασφάλισης καταθέσεων» μπορεί και όχι, με την έννοια ότι μια εγγύηση καταθέσεων μπορεί πράγματι να αποδειχθεί ισχυρότερη από το ίδιο το κρατικό αξιόχρεο.  

Αλλά αυτή η διακήρυξη θα έχει μικρή επίδραση στη συμπεριφορά των καταθετών, εκτός εάν αποσαφηνιστεί η ευρωπαϊκή υποστήριξη των εθνικών συστημάτων εγγυήσεων καταθέσεων.   

Με το ίδιο σκεπτικό, η επιμονή στις συντεταγμένες τραπεζικές αναδιοργανώσεις σε μια ενοποιημένη αγορά απαιτεί συγκεντρωτικές διαδικασίες, που θα πρέπει να εφαρμοστούν πριν η ΕΚΤ διεξαγάγει τη συνολική αποτίμηση των ισολογισμών όλων των 150 τόσων τραπεζών που έχουν μεταφερθεί υπό την άμεση εποπτεία της, διαδικασία που προγραμματίζεται τώρα για τα μέσα του 2014. Το ρολόι τρέχει….. 

* Ο αρθρογράφος είναι ιθύνων συνεργάτης του ινστιτούτου Bruegel και επισκέπτης συνεργάτης στο Peterson Institute for International Economics.