«Τέχνη και Εκπαίδευση»

Γράφει η ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΗΛΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

Στη συνέντευξή που παραχώρησε στην υπογράφουσα για την εφημερίδα Kifisia Press, η Δρ. Στέλλα Μουζακιώτου, καθηγήτρια της Ιστορίας της Τέχνης, τοποθετείται στο θέμα «Τέχνη και Εκπαίδευση» και θέτει τις δικές της απόψεις για τον προσανατολισμό του εκπαιδευτικού συστήματος πάνω στο συγκεκριμένο γνωστικό πεδίο.

Δρ. Στέλλα Μουζακιώτου.

1.ΕΡΩΤΗΣΗ: Κυρία Μουζακιώτου, τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Παιδεία μας είναι λίγο - πολύ σε όλους γνωστά. Όλοι δεχόμαστε ότι χρειάζονται ριζικές αλλαγές και αλλαγή νοοτροπίας. Διαπιστώνουμε όμως ότι η πολιτισμική εκπαίδευση, μέχρι τώρα τουλάχιστον, προχωρεί με μάλλον διστακτικά βήματα και μέχρι στιγμής δεν έχουμε δει κάτι να αλλάζει ριζικά.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Οι αλλαγές και ο εκσυγχρονισμός που απαιτούνται σήμερα στον τομέα της Παιδείας είναι το διαβατήριο που εντάσσει τους νέους ανθρώπους στον αγώνα για την κοινωνία του αύριο, την κοινωνία της γνώσης και της δημιουργίας. Θεωρώ την ενδυνάμωση του τομέα της ανώτερης και ανώτατης εκπαίδευσης με πλουσιότερο πολιτισμικό υλικό ως ένα γενικότερο στρατηγικό στόχο που οφείλει να έχει η πολιτεία, αλλά και μια οφειλόμενη προσφορά προς τη νεολαία της χώρας μας. Σε μια ευνομούμενη και υγιώς σκεπτόμενη πολιτεία, οι τομείς της παιδείας και του πολιτισμού λειτουργούν διαδραστικά και πρέπει να βρίσκονται πολύ ψηλά στις προτεραιότητές της, αφού ουσιαστικά αποτελούν την καλύτερη επένδυση για την κοινωνική, οικονομική, πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη και πρόοδο της.

2.ΕΡΩΤΗΣΗ: Γιατί πιστεύετε ότι υπάρχει αυτή η αδυναμία στο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας μας;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Μέσα από τη διδακτική δραστηριότητά μου στην τριτοβάθμια εκπαίδευση έχω διαπιστώσει ότι η παρουσία και η διδασκαλία της τέχνης σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης ασθενεί επικίνδυνα. Οι λόγοι είναι πολλοί, αλλά ο κυριότερος είναι η απουσία της πολιτικής βούλησης να δημιουργηθεί ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα σπουδών που να καταρτίζει τα νέα παιδιά σε θέματα πολιτισμού σε μια χώρα μάλιστα που η τέχνη της είναι το οξυγόνο της… η ίδια της η ύπαρξη.

 3.ΕΡΩΤΗΣΗ: Ποιά είναι, κατά τη γνώμη σας, η συμβολή της τέχνης στην πολιτισμική παιδεία των νέων μας;

 ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Η τέχνη είναι ένας χώρος με απίστευτες δυνατότητες. Μπορεί να ενεργοποιήσει συνειδήσεις, να καθοδηγήσει πολιτικά, κοινωνικά, αλλά και να παραπληροφορήσει, ή να ψυχαγωγήσει απλά και μόνο! Εξαρτάται το όπλο αυτό σε ποία χέρια βρίσκεται και ποιους στόχους εξυπηρετεί. Στο χώρο της εκπαίδευσης η τέχνη μπορεί να λειτουργήσει ως δημιουργικό ερέθισμα στο νέο, δίνοντας διεξόδους στους προβληματισμούς του αλλά και χώρο να ξεδιπλωθούν η φαντασία και τα οράματά του. Μπορεί να αποτελέσει μια όαση δημιουργίας αναπτύσσοντας την κριτική σκέψη μέσα από την ανάλυση και αισθητική προσέγγιση των έργων τέχνης. Είναι βασικό λοιπόν, να γνωρίζουμε και να οριοθετούμε σωστά τους στόχους που πρέπει να υπηρετήσει η τέχνη σε κάθε βαθμίδα εκπαίδευσης έτσι ώστε να προσαρμόσουμε το περιεχόμενό της ανάλογα.

4. ΕΡΩΤΗΣΗ: Μπορείτε να αναφερθείτε σε έργο κάποιου συγκεκριμένου δημιουργού που έχει αφήσει το δικό του στίγμα στην παγκόσμια Ιστορία της Τέχνης και μπορεί να λειτουργήσει δημιουργικά στη σκέψη των νέων;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Τα παραδείγματα είναι πάρα πολλά. Πολλοί καλλιτέχνες έχουν προσφέρει στο κοινό τους κομμάτια της ίδιας τους της ψυχής μέσα από το έργο τους. Με μια πρώτη σκέψη μπορώ να αναφερθώ στον Πάμπλο Πικάσο και στο έργο του Γκερνίκα, που απεικονίζει την πράξη απάνθρωπης και εγκληματικής βίας που συντελέστηκε στην ομώνυμη χώρα των Βάσκων κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου. Πρόκειται για ένα μνημειώδες έργο, το οποίο καταγγέλλει χωρίς δισταγμό τη λεηλασία της πόλης, που καταστράφηκε από γερμανικά βομβαρδιστικά, τα οποία πολεμούσαν στο πλευρό του Φράνκο. Μέσα από το έργο αυτό μπορούμε απροκάλυπτα να πούμε ότι η τέχνη όταν γίνεται πολιτική διαμαρτυρία «φορά» τον ουσιαστικό της ρόλο και βρίσκει τον πραγματικό της εαυτό.

Κοιτάζοντας και αναλύοντας αυτόν τον πίνακα συνειδητοποιούμε τι μπορεί να κάνει η τέχνη μπροστά στη θηριωδία! Μπορεί πολλά, μπορεί όμως και τίποτα! Πρέπει άραγε η τέχνη να είναι ένας απλός φορέας απόλαυσης, αντί να παριστάνει το μαχητή; Ή μήπως όταν πέφτουν οι «βόμβες» ανακαλύπτουμε τον αληθινό σκοπό της. Η Γκερνίκα είναι ένα έργο τρομακτικό, σοκαριστικό, πυρετώδες, που διαπερνά το σώμα μας σαν ηλεκτρικό ρεύμα, ταράζοντας τα λιμνάζοντα νερά της ρουτίνας μας. Μας καλεί να μην εθελοτυφλούμε μπροστά στη βία και τη μοχθηρότητα. Σκοπός της είναι να βυθίσει το δάχτυλο στην πληγή κάνοντάς μας να ματώσουμε. Μας υποδεικνύει το χρέος μας ως άνθρωποι. Η μελέτη της Γκερνίκα αποτελεί ένα μάθημα ζωής για κάθε άνθρωπο, κάθε ηλικίας, πόσο μάλλον για τους νέους που οφείλουν να πολεμούν για τα οράματά τους.

5. ΕΡΩΤΗΣΗ: Αισθάνεστε καμιά φορά ότι έρχεστε αντιμέτωπη με κάποια "κατεστημένα" στη μέθοδο εκμάθησης στο χώρο της Παιδείας; Πόσο πιστεύετε ότι έχει επηρεάσει κάτι τέτοιο το έργο ενός ιστορικού τέχνης ή ενός εκπαιδευτικού γενικότερα;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Τα «κατεστημένα» είναι ασφαλώς υπαρκτά και στο χώρο της παιδείας, όπως σε όλους τους χώρους της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής μας ζωής. Δεν αντιμετωπίζονται όμως με ευχολόγια και αφορισμούς αλλά με συγκεκριμένες πρωτοβουλίες και δραστηριότητες ή ακόμα και μέσα από προσωπικές επιλογές των ίδιων των εκπαιδευτικών.

6. ΕΡΩΤΗΣΗ: Υπάρχει, κατά τη γνώμη σας, δυνατότητα διεξόδου από αυτό το εκπαιδευτικό «κατεστημένο» που λειτουργεί ασφυκτικά στη δημιουργική σκέψη των νέων μας;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Δεν ευελπιστώ φυσικά να ομονοήσουν τα «κατεστημένα» μαζί μου, κάτι τέτοιο θα ήταν ουτοπικό και σουρεαλιστικό – για να χρησιμοποιήσω όρο μέσα από το χώρο της τέχνης – θα ήθελα όμως να διαμορφωθεί ένας χώρος γόνιμου διαλόγου μεταξύ του εκπαιδευτικού και του νέου, όπου θα γίνει μια προσπάθεια διερεύνησης και αλληλεπίδρασης απόψεων και ιδεών. Η τέχνη είναι ένα πεδίο πρόσφορο για την πραγματοποίηση αυτού του στόχου.

7. ΕΡΩΤΗΣΗ:  Πως αντιμετωπίζουν σήμερα οι νέοι την τέχνη στον εκπαιδευτικό χώρο;

 ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Μπαίνοντας μέσα σε ένα νέο τμήμα για πρώτη φορά, αρχικά διακρίνω  διστακτικότητα και επιφυλακτικότητα στα πρόσωπα των παιδιών. Αυτό οφείλεται κυρίως στον τρόπο που τους έχουμε μάθει να προσεγγίζουν τη γνώση, και κυρίως τη θεωρητική. Η συσσώρευση ογκώδους και περιττής ύλης, οι άχρηστες λεπτομέρειες, το ανιαρό γράψιμο, ακόμη και λάθη ταλαιπωρούν μαθητές και ενίοτε και καθηγητές κάνοντας το σχολείο κουραστικό και αποκρουστικό.             

8. ΕΡΩΤΗΣΗ: Ποια, κατά τη γνώμη σας, πρέπει να είναι τα χαρίσματα ενός καθηγητή σε θέματα τέχνης, αλλά και γενικότερα.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Όλοι έχουμε στο μυαλό μας ένα δάσκαλο ή έναν καθηγητή που ξεχώρισε στα μαθητικά μας χρόνια, γιατί ξεπερνούσε την ξύλινη και εθιμοτυπική τυπολατρία μιας άνυδρης εκπαιδευτικής παράδοσης και γινόταν πιο προσιτός και επικοινωνιακός, δείχνοντας πραγματικό ενδιαφέρον στα προβλήματα και τις ανησυχίες μας.

Αυτό, σίγουρα αποτελεί ταλέντο, αλλά θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και ως πρότυπο εκπαίδευσης ή μετεκπαίδευσης γι' αυτούς που στοχεύουν να δραστηριοποιηθούν εκπαιδευτικά στο χώρο της Παιδείας. Πρόκειται για έναν εκπαιδευτικό πολιτισμό, που προσανατολίζεται  στην προώθηση της κριτικής και ελεύθερης σκέψης. Για παράδειγμα, η προβολή μιας ποιοτικής κινηματογραφικής ταινίας στην αίθουσα διδασκαλίας και η συζήτηση πάνω στη θεματολογία της είναι ένα ανεκτίμητο μάθημα κριτικής σκέψης. Η ανάλυση των χαρακτήρων και των νοημάτων του έργου βοηθάει στην καλύτερη κατανόηση της ανθρώπινης ιδιοσυγκρασίας. Επίσης, μάς κάνει να αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα χωρίς υποκρισία, δογματισμό και αφοριστικές τακτικές.

9. ΕΡΩΤΗΣΗ: Ποία είναι η συμβολή της τέχνης στην παιδεία, σε μια εποχή που οι νέοι μοιάζουν χαμένοι στις σύγχρονες καταιγιστικές εξελίξεις στο πολιτικό και οικονομικό επίπεδο της χώρα μας;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Ο ρόλος της τέχνης σήμερα είναι πιο ουσιαστικός από ποτέ. Η κατανόηση της πραγματικότητας και η υπέρβασή της μέσα από την αυτογνωσία και την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, πρέπει να είναι ένα διαρκές ζητούμενο και βασική επιδίωξη της εκπαιδευτικής κοινότητας. Η τέχνη είναι ένα πεδίο που θέτει σε λειτουργία όλες τις παραμέτρους που ανέφερα πριν, και που οφείλουν να αποτελούν το βασικό προσανατολισμό του εκπαιδευτικού προγράμματος. Πολλοί είναι οι καλλιτέχνες που αποκάλυψαν τις δικές τους αγωνίες, τα δικά τους οράματα ή τους δικούς τους προβληματισμούς στην εποχή που έζησαν. Πάρα τις διώξεις και την προσπάθεια φίμωσης από τα καθεστώτα της χώρας τους, αυτοί αντιστάθηκαν, ύψωσαν ισχυρή φωνή διαμαρτυρίας μέσα από το έργο τους. Η μελέτη και η εμβάθυνση στα μηνύματα της τέχνης αυτών των δημιουργών δεν αποτελεί μάθημα πολιτικής σκέψης και αφύπνισης στις συνειδήσεις των νέων μας; Εγώ θεωρώ ότι μπορεί να οδηγήσει τις σκέψεις στο σωστό μονοπάτι, ξεφεύγοντας από τις «σειρήνες» της εποχής μας που μάταια προσπαθούν να υποδουλώσουν τη σκέψη και την ελευθερία μας.

10. ΕΡΩΤΗΣΗ: Ποίο πιστεύετε ότι  είναι το αντίδοτο στην αντιπαιδαγωγική μέθοδο που βασίζεται στην αποτύπωση-φωτογράφηση χιλιάδων πολύπλοκων σελίδων στο μυαλό του νέου.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Ο βασικός στόχος της ουσιαστικής παιδείας, κατά τη γνώμη μου, επιτυγχάνεται μόνο μέσα από την κριτική και διαλεκτική μέθοδο, που ενεργοποιεί το ενδιαφέρον και τη συμμετοχή του νέου και τον ενημερώνει για την ουσία των θεμάτων που διερευνώνται. Επίσης, η ενσωμάτωση του πολιτισμού στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, μέσα από μια διαδραστική εκδοχή του, συμβάλλει καταλυτικά στην επιτυχία αυτού του στόχου. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι πολιτισμός δεν είναι μόνο οι εικαστικές τέχνες, το θέατρο, ο κινηματογράφος, η λογοτεχνία και οι άλλες μορφές τέχνης. Είναι η στάση μας σε γεγονότα που συντελούνται γύρω μας και επηρεάζουν τη ζωή τη δική μας και των συνανθρώπων μας. Γιατί η τέχνη δεν είναι απαραίτητο να είναι ωραία, ούτε να εκφράζει το ωραίο! Κατά την άποψή μου, πρέπει να είναι αληθινή εκφράζοντας πηγαία συναισθήματα και ανησυχίες του δημιουργού της.

11. ΕΡΩΤΗΣΗ: Μέσα από αυτή τη συνέντευξη, ποίο μήνυμα θα θέλατε να στείλετε στους νέους ανθρώπους αλλά και στην ίδια την πολιτεία;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Το μόνο πράγμα που θα ήθελα να επισημάνω είναι ότι σήμερα περισσότερο από ποτέ, χρειαζόμαστε ανθρώπους ενεργητικούς, δραστήριους, σκεπτόμενους. Μόνο έτσι μια χώρα βγαίνει από τη διαρκή ύπνωση και διεκδικεί τα αυτονόητα, τα οποία έχουμε δυστυχώς χάσει.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Η Δρ. Στέλλα Μουζακιώτου είναι πτυχιούχος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 2001 παίρνει το μεταπτυχιακό της τίτλο στην Ιστορία της Τέχνης με βαθμό "Άριστα" και το 2008 γίνεται διδάκτορας της Ιστορία της Τέχνης. Έχει εκδώσει επτά συγγράμματα. Διδάσκει Ιστορία της Τέχνης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και σε πανεπιστήμια του εξωτερικού (Ισπανία, Τσεχία, Πολωνία, Πορτογαλία, Τενερίφη, Βουλγαρία) ως επισκέπτρια καθηγήτρια. Έχει δημοσιεύσει εργασίες της σε επιστημονικά περιοδικά, σε επίσημα συνέδρια και άρθρα της σχετικά με το έργο σύγχρονων καλλιτεχνών φιλοξενούνται σε εφημερίδες, περιοδικά και στο διαδίκτυο. Έχει επιμεληθεί εκθέσεις σημαντικών δημιουργών στην Ελλάδα και το εξωτερικό.